Ва алайкум ассалом. Ҳақиқатан, имом Ғазолийнинг “Иҳёу улумид дин” номли китобида шундай жумла келтирилган. Аввал, бу икки сўз маъносини ўрганиб чиқсак.
      “Эҳтилом” сўзи уч хил маънони англатади: 1. Ухлаётганда туш кўриш. 2. Ёш боланинг балоғатга етиши. 3. Тушида шаҳвоний нарсаларни кўриш оқибатида маний чиқиши. “Имноъ”, “жанобат” ва “булуғ” сўзлари “эҳтилом” билан маънодош саналади.
    “Уқубат” сўзи “ёмон амалнинг жазоси” маъносини англатади. Чунончи, гуноҳлар таъсирида қийин аҳволга тушиб қолиш уқубатдир. Аслида банданинг эҳтилом бўлиши, яъни тушида шаҳвоний нарсаларни кўриб, беихтиёр маний чиқариб юбориши гуноҳ эмас. Сабаби бу банданинг ихтиёридан ташқаридаги нарса. Ундан сақланиш мумкин эмас. Шунинг учун эҳтилом билан рўза ҳам, эътикоф ҳам бузилмайди.
    Эҳтилом бўлган банда гуноҳкор саналмайди, аммо маний шаҳват билан чиққани сабаб жунуб ҳисобланади ва ғусл қилиши вожиб бўлади. “Иҳё”нинг уч ўрнида сиз сўраган жумла келтирилган. “Тунни қоим қилиш фазилати” бобида Абу Сулаймон Доронийнинг шундай дегани нақл қилинган: “Бирон киши жамоат намозини фақат гуноҳи сабабидан ўтказиб юборади”. У айтарди: “Тунда эҳтилом бўлиш уқубатдир. Ундан кейин жунубликдир”.
    Бизнингча, Абу Сулаймон Доронийнинг бу гапида жунублик сабабидан тунги ибодат ва жамоат намозларида қоим бўлолмаслик назарда тутилмоқда. Ана ўша нарса сабабли фазилатли амаллардан қолиб кетиш уқубатга тенглаштирилмоқда. Ундан ташқари эҳтилом бўлганда ёки умуман инсон аёли билан қўшилиб жунуб бўлганда то ғусл қилиб олмагунча ундан инсонга фаришталар яқинлашмаслиги ҳам ҳадиси шарифларда келган. Фаришталарнинг нохуш нарсалардан узоқда бўлиши маълум. Шу жиҳатдан Абу Сулаймон Дороний (раҳматуллоҳи алайҳ) эҳтиломни уқубатга ўхшатган бўлсалар керак. Валлоҳу аълам!