Ҳурмати баланд ой
Аллоҳ таборака ва таолонинг марҳамати ила янги 1437 - ҳижрий санага ҳам соғ-саломат ва тинчлик-омонликда етиб келдик. Барчаларимизга янги ҳижрий сана муборак бўлсин! Аллоҳ таоло янги йилда барчаларимизга саодатли ва баракали умр берсин ва ҳар доим савобли ва эзгу амалларда бардавом бщлишимизни насиб айласин!
Аллоҳ таолонинг ойлари ва кунлари ичида шундайлари борки, унда қилинган ибодат ва солиҳ амаллар эвазига бошқа ой-кунлардагига нисбатан бир неча баробар ортиқ савоблар берилади. Ой ва кунларнинг қайта айланиши билан бандаларига ажр мукофотларни тўлиқ қилиб бериш ва фазлу карамини янада зиёда бўлиши учун, яхшилик мавсумларини давомли қилиб қўйгани барчамизга катта бир неъматдир. Муборак ҳаж мавсуми тугаши билан, унинг ортидан яхшиликлар билан тўла, ҳурмати баланд Муҳаррам ойи кириб келди. Муҳаррам ойи ҳам уруш ҳаром қилинган тўрт ойлардан биридир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда марҳамат қиладики: “Албатта, Аллоҳнинг наздида ойларнинг адади – Аллоҳнинг осмонлар ва Ерни яратган кунидаги битигига мувофиқ – ўн икки ойдир. Улардан тўрттаси (уруш) тақиқланган ойлардир*. Ана шу тўғри диндир. Бас, ўша (ой)ларда (жанг қилиб) ўзингизга зулм қилмангиз!"
Ояти каримада уруш ҳаром қилинган тўрт ой – Зулқаъда, Зилҳижжа, Муҳаррам ва Ражаб ойларидир. Маълумки, ислом дини таълимоти бўйича Муҳаррам ойи ҳурматли ойдир. Бу ой Аллоҳ таоло урушни ҳаром қилган тўрт ойдан бири бўлиб, “Аллоҳнинг ойи”, деб ҳам номланади. Бу ҳам бўлса, унинг нечоғли ҳурмати баланд ва улуғлигига далолат қилади.
Муҳаррам ойининг ошуро, яъни ўнинчи кунида барча самовий динлар тарихида муҳим воқеалар бўлиб ўтганлиги сабабли, бу ойнинг ўнинчи кунига нисбатан “Ошуро” ойи дейиш урфга айланган.
Муҳаррам ойи Аллоҳ таоло томонидан қон тўкиш ҳаром қилинган дея эълон қилинган тўрт ойнинг бири бўлиб, Умар разияллоҳу анҳу томонларидан исломий йилноманинг биринчи ойи қилиб белгиланган.
«Ҳаром» сўзи араб тилида «таъқиқланган» ва «муқаддас қилинган» деган маъноларни англатади. Ҳаром қилинган ойлар – зулқаъда, зулҳижжа, муҳаррам ва ражаб ойлари бўлиб, уларнинг аввалги учтаси кетма-кет, ражаб ойи эса орадан беш ой ўтгандан кейин келади.
Бухорий ва Муслим Абу Бакра разияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисларида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилдилар: «Албатта замон Аллоҳ таоло осмонлар ва Ерни яратган кундаги ҳолатидек айланиб чиқди. Бир йил ўн икки ойдир. Улардан тўрттаси ҳаром ойлардир. Учтаси пайдар-пай келувчи зулқаъда, зулҳижжа ва муҳаррамдир ҳамда (қолган бири эса) жумодо ва шаъбоннинг орасидаги Музарнинг ражабидир» (Бухорий ривоятлари, 3167-ҳадис; Муслим ривоятлари, 1679-ҳадис).
Маълумки, Аллоҳ таоло маълум кунларни тоат мавсумлари этиб тайинлар экан, бу мавсумларнинг фазилати, ҳурмати ва муқаддаслигини бошқа вақтлардан зиёда қилиб қўйган. Бундай мавсумларда солиҳ амалларга бел боғлайдиган олийҳиммат бандаларнинг даражалари оширилади, ҳасанотлари зиёда қилинади ва иншааллоҳ улар дунёю охиратда бахту саодатга эришадилар.
Тоату ибодат учун бебаҳо бўлган ана шундай мавсумлардан бири эшикларимизни қоқиб турибди. У ҳам бўлса, Аллоҳнинг муҳаррам ойидир. Келинг, унинг ҳурматини жойига қўйишга ҳаракат қилайлик, унда нафл рўза, нафл ибодат ва солиҳ амалларни кўпайтиришга енг шимарайлик, унинг қатларида жойлашган садаф ичра дурдек қимматли ва улуғ кун – Ошуро кунини ғанимат билайлик.
Ушбу ойлар Аллоҳ таоло томонидан танлаб олинган сара ойлар сирасига киради. Уларда қон тўкиш, уруш-юришлар қилиш Иброҳим алайҳиссалом даврларидан бери ҳаромдир. Имом Табарий юқорида келтирилган ояти кариманинг тафсирида Қатода раҳимаҳуллоҳдан қуйидаги сўзларни нақл қиладилар: «Дарҳақиқат Аллоҳ таоло Ўзининг махлуқотларидан энг сара ва мумтозларини танлаб олди. Малоикалардан ҳам одамийлардан ҳам энг афзалларини элчиликка саралаб олди. Каломдан Ўзининг зикрини олий қилиб сайлади. Замин юзидан масжидларни ортиқ қилди. Ойлардан рамазонни ва уруш ҳаром қилинган ойларни танлаб олди. Кунлар ичидан жумъа кунини муфаззал қилди. Барча тунлардан Қадр тунини афзал этди. Бас, Аллоҳ улуғлаган нарсаларни сиз ҳам улуғланг! Зеро, ақл ва идрок соҳиблари қошида нарсаларнинг улуғлиги уларнинг Аллоҳ томонидан улуғланишига кўрадир» (Табарий тафсири, Тавба сураси, 36-оят).
Бир йилда тўрт ойни урушсиз ой деб эълон қилиш бутун дунё тинчлигини кўзлаб қўйилган ажойиб илоҳий асос эди. Ҳарамайни шарифайн макон жиҳатидан тинчлик-омонлик минтақаси бўлса, уруш ҳаром қилинган тўрт ой замон жиҳатидан тинчлик-омонлик давридир.
Бу ойларда жоҳилият вақтида ҳам урушлар таққа-тақ тўхтаган. Арзимаган нарса учун ўн йиллаб уруш қиладиган баджаҳл араб қабилалари ҳам бу ойлар кириши билан ўзларини тия олар эдилар. Ўғил отасининг қотилини кўриб қолса ҳам, унга бу ойларда бир оғиз сўз айтмас эди.
Муҳаррам ойининг фазилати
Муҳаррам ойи ҳижрий-қамарий ойларнинг аввалгиси ва уруш ҳаром қилинган муқаддас тўрт ойнинг биридир. Рамазондан кейин тутиладиган рўзаларнинг энг афзали ҳам муҳаррам ойида тутилган рўза эканлиги Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан собит бўлган.
Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилдилар: «Рамазондан кейин рўзаларнинг энг афзали Аллоҳнинг муҳаррам ойи(да тутилган рўза)дир, фарз намозидан кейинги энг афзал намоз эса тунги намоз – таҳажжуд намозидир» (Саҳиҳи Муслим, 1163-ҳадис).
Мулло Али Қори айтадилар: «Ҳадис зоҳиридан муҳаррам ойининг барча кунида рўза тутиш мурод қилингани тушунилади» (Мирқотул-мафотиҳ шарҳу мишкотил-масобиҳ). Бироқ, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам рамазондан бошқа бирон-бир ойнинг мукаммал рўзасини тутмаганликлари собит бўлганлиги туфайли юқоридаги сўзлардан муҳаррам ойида тўлиқ эмас, балки кўп рўза тутишга тарғиб қилиш назарда тутилганлиги ойдинлашади. Демак, муҳаррам ойида нафл рўзани кўпайтириш ҳадисда баён қилинган фазилатга биноан мустаҳаб саналган амаллардан экан. Ҳадисда бу ойнинг «Аллоҳнинг муҳаррам ойи» дея Аллоҳ номига қўшиб зикр қилиниши ҳам унинг нечоғли улуғлиги ва шарафига далолат қилади.
Ашуро куни ва унда рўза тутишнинг фазилати
Ашуро куни муҳаррам ойининг ўнинчи кунидир. У кунда рўза тутиш бир йил олдинги гуноҳларга каффорат бўлади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қиладилар: “Ашуро кунининг рўзаси – Аллоҳдан умид қиламанки – бир йил олдинги гуноҳларга каффорат бўлажак” (Муслим ривоятлари, 1162- ҳадис).
Биргина куннинг рўзаси билан йил бўйи қилинган гуноҳларнинг ўчириб юборилиши Парвардигоримизнинг бизларга нисбатан нечоғли марҳаматли Зот эканлигидан даракдир. Бироқ, Ошуро кунининг рўзаси туфайли ҳосил бўладиган каффорат фақат йил давомида қилинган кичик гуноҳларни ўз ичига олади. Кабира, яъни катта гуноҳларнинг кечирилиши учун эса алоҳида тавба қилиш зарур.
Ашуро куни шу қадар юксак даража ва аҳамиятга эга эканлигидан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни ўтказиб юбормаслик учун қаттиқ тиришардилар, унинг савобини ҳосил қилиш учун у кунни жиддият билан излаб, ҳисоб-китобини қилиб пойлардилар. Ибн Аббос разияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган мана бу ҳадис ҳам шунга далолат қилади: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рўза тутиш бошқа пайтлардан муфаззал қилинган кунларнинг ҳеч бирини Ашуро кунидагидек ва мана шу ой, яъни рамазон ойидагидек астойдил излаганларини кўрмадим» (Саҳиҳи Бухорий, 2006-ҳадис).
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Ашуро кунининг рўзасини фақат ўзлари тутибгина қолмай, балки бошқаларни ҳам шунга тарғиб қилардилар. Ибн Аббос разияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган ҳадисда шундай дейилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ашуро кунида, яъни (муҳаррамнинг) ўнинчи кунида рўза тутишга амр қилдилар» (Термизий ривоятлари).
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Ошуро кунида рўза тутиб, саҳобаларни ҳам бу кунда рўзадор бўлишга буюришларининг сабаби Имом Бухорий томонидан ривоят қилинган қуйидаги ҳадисда баён қилинади.
Ибн Аббос разияллоҳу анҳумо айтадилар: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келиб, яҳудийларнинг Ошуро кунида рўза тутаётганларини кўрганларида, улардан: «Бу қандай кун?» деб сўрадилар. Улар жавоб беришди: «Бу шундай яхши кундирки, бу кунда Аллоҳ Бани Исроилни душманларидан қутқарган. Бас, шу боис Мусо бу кунда рўза тутган». Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бас, ундай бўлса, сизлардан кўра кўпроқ мен Мусога (яқин бўлишга) ҳақлироқман», – дедилар ва у кунда рўза тутиб, одамларни ҳам унинг рўзасини тутишга буюрдилар» (Бухорий ривоятлари, 1865-ҳадис).
Муслим ривоятларида «Бу шундай яхши кундирки…» деган жумла ўрнида: «Бу шундай улуғ кундирки, унда Аллоҳ Мусо ва унинг қавмига нажот бериб, Фиръавн билан унинг қавмини сувга чўктирган», дейилади.
«Бас, шу боис Мусо бу кунда рўза тутган», деган сўзга Муслим ривоятларида: «Бас, шу боис Мусо Аллоҳ таолога шукрона тарзида бу кунда рўза тутган. Шул сабаб, бизлар ҳам бу кунда рўза тутамиз», – деган қўшимча илова қилинган.
Бухорийнинг бошқа бир ривоятларида ҳадисдаги «одамларни ҳам унинг рўзасини тутишга буюрдилар», деган лафз бошқачароқ ифода қилинади: «Шунда (Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам) асҳобларига шундай хитоб қилдилар: «Сизлар Мусога улардан (яҳудийлардан) кўра ҳақлироқсизлар, бас, бу кунда рўза тутинг!»»
Ўнинчи кунга қўшиб тўққизинчи кунда ҳам рўза тутишнинг мустаҳаблиги ҳақида
Абдуллоҳ ибн Аббос разияллоҳу анҳумодан ривоят: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Ошуро кунида рўза тутиб, бошқаларни ҳам шунга буюрганларида, у кишига: «Ё Расулаллоҳ, бу кун яҳудий ва насронийлар улуғлайдиган кун», – дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Келгуси йил келса, иншааллоҳ, тўққизинчи кунни (ҳам) тутамиз», – дедилар. Бироқ, келаси йил келгунча Ул зот соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот қилдилар» (Муслим ривоятлари, 1916-ҳадис).
Ашуро кунида оилага кенгчилик кўрсатиш ҳақида
Ашуро кунида қилинган солиҳ амалларга Аллоҳ таоло улуғ ажру мукофотлар беради. Бу кунларда мўмин-мусулмонлар янада саховатли бўлиб, хайру эҳсонни кўпайтирмоқликлари лозим. Чунки, хайру эҳсон ибодатларнинг энг улуғларидан бўлиб, унинг эвазига бериладиган савоб ҳам беқиёсдир. Албатта, эҳсонни авваламбор оила аҳлларидан, энг яқин қариндошлардан бошламоқлик шарт. Ундан кейин имкон бўлса, қўни-қўшни ва эхтиёжмандларга мурувват кўрсатиш керак бўлади. Бу хусусда Пайғамбаримиз (сав) шундай марҳамат қиладилар: “Кимки Ашуро кунида ўз аҳли оиласига кўпроқ нафақа қилса, яъни рўзғорини бут қилиб берса, Аллоҳ таоло йил давомида унинг ризқига кенгчилик беради”.
Имом Суфён ас-Саврий ҳазратлари: “Биз ушбу ҳадисни амалда қўллаб кўрдик ва унинг айтилганидек эканлигига гувоҳ бўлдик” – деганлар. Дарҳақиқат, эҳтиёжмандларга хайр-саховат қилиш инсонлар ўртасида меҳр-оқибат ришталарини боғлашга, ўзаро ҳурмат ва тотувлик ҳисларини ортишига хизмат қилиш билан бирга дунёвий ишларнинг ривож топишига, оилаларимизга барака киришига ҳам сабаб бўлади.
Аллоҳ таоло барчаларимизни хайру саховатли, яхшилик қилувчи бандаларидан қилсин. Юртимизни тинч, осмонимизни мусаффо айлаб, барчаларимизни бу кунларнинг файзу футуҳларидан баҳраманд бўлиб, солиҳ амалларни давомли ҳолатда қилиб боришимизни насибу айласин! Янги ҳижрий 1437 сана барчамизга қутлуғ ва муборак бўлсин.
Одилхон қори Юнусхон ўғли
"Шайх Зайниддин" жомеъ масжиди имом-хатиби
