МУТАКАББИР ЖАННАТГА КИРМАЙДИ!
Аллоҳ таоло айтади: “Масиҳ ҳам, Аллоҳга яқин бўлган фаришталар ҳам Аллоҳга банда бўлишдан зинҳор ор қилмайдиган. Ким Унга бандалик қилишдан ор қилса ва кибру ҳаво қилса, бас, уларнинг барчасини Ўз ҳузурига жамлайди” (Нисо сураси, 172-оят).
Исо ибн Марям алайҳиссалом ҳам, Арш атрофидаги муқарраб фаришталар – Жаброил, Микойил, Исрофил ва шу каби фаришталар ҳам Аллоҳга банда бўлишдан кибр қилмайдилар. Сабаби улар Аллоҳнинг улуғлигини, буюклигини биладилар. Аллоҳга ибодат қилишдан бўйин товлайдиганлар, ибодат қилишни ўзларига эп кўрмайдиганлар оқибати ёмон бўлади. Аллоҳ уларнинг барчасини жаҳаннамда жамлайди.
Насронийлар Исо алайҳиссалом ҳақида ғулувга кетишди, уни “Аллоҳнинг ўғли”, дейишди. Бироқ Исо алайҳиссалом Аллоҳнинг бандаси ва Расулидир, маъсума Марямдан Аллоҳнинг изни билан отасиз туғилган инсондир. У зот Аллоҳга бўйин эгишдан, Парвардигорга қул бўлишдан, ўзини Аллоҳга муҳтож эканини баён этишдан бош тортмаган. Убудият уни юксак мартабага олиб чиққан.
Имом Насафийнинг “Мадорикут танзил” китобида айтилишича, Нажрон вакиллари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига келиб: “Бизнинг соҳибимиз Исони нега айблаяпсан?” дейишганида, Расулимиз: “Нима деяётган эканман?” деб сўраганлар. Насронийлар: “Сен уни Аллоҳнинг бандаси ва Расули, деб айтяпсан”, дейишган. Шунда Пайғамбар алайҳиссалом: “Аллоҳга банда бўлиш унинг учун ор эмас”, деб айтганлар.
Мазкур китобда келтирилишича, “Аллоҳга бандалик қилишдан”, дейиш билан насронийларга, “фаришталар ҳам...” дейиш билан араблар орасидан фаришталарга сиғинадиганларга раддия берилмоқда. Мана бу оятда мутакаббир кимсаларга хитобан айтиладиган сўзлар келтирилган: “Энди ўзларингиз мангу қоладиган жаҳаннам дарвозаларидан киринг! Мутакаббир кимсаларнинг борар жойлари нақадар ёмон!” (Наҳл сураси, 29-оят).
Аллоҳ таоло кибрли кимсаларга – жаҳаннам эшикларидан кириб, у ердаги – турфа азоблардан тотиб кўришларини амр қилади. Бу, қилган маъсиятлари, Аллоҳни инкор этганларининг муносиб жазосидир. Пайғамбарларга эргашишдан бош тортиб, нозил қилинган оятларга ишонмаган мутакаббирларнинг борар ери жаҳаннам нақадар ёмон жой!
Жаҳаннам ҳасрат-надомат жойи, бахтсизлик, азоб-уқубат макони, ғам-ташвиш еридир. У ерга тушганлар Ҳайюл Қайюм Зотнинг раҳматидан умидларини узишади, улардан азоб қайтарилмайди, жазо енгиллатилмайди. Меҳрибон ва Раҳмли Аллоҳ жаҳаннамий кимсалардан юз ўгиради, уларни турфа азоблар билан жазолайди. Бундай ҳолга тушишдан Аллоҳ паноҳ беришини сўраймиз!
عَنْ حَارِثَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: لاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ الْجَوَّاظُ وَلاَ الْجَعْظَرِيُّ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَأَبُو يَعْلَى وَسَنَدُهُ صَحِيحٌ.
Ҳориса ибн Ваҳб розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “Қўпол муомалали ва мутакаббир кимса жаннатга кирмайди!” (Абу Довуд ва Абу Яъло ривоят қилган. Ҳадис санади саҳиҳ).
Одамлар билан қўрс муомала қиладиган, уларни таҳқирлайдиган, бурни осмонда бўлган кимсалар жаннатга кирмайди. Жаннатга камтар, мулойим ва хокисор бандалар киради. Мулла Али Қорининг “Мирқотул мафотиҳ” китобида айтилишича, кимда мана шу иккита иллат бўлса, агар мунофиқлардан бўлса, жаннатга умуман кирмайди. Бордию мусулмонлардан бўлса, ютуққа эришувчилар билан бирга жаннатга кирмайди.
“Жаннатга кирмайди”, деган огоҳлантириш қалбида имони бор банда учун жуда оғир гап. Аллоҳга ва охират кунига ишонадиган инсон жаннатга кирмай қолишни тасаввурига ҳам сиғдира олмайди. Унинг мақсади – Аллоҳ розилигига эришиш. Бу йўлда қалбини иллатлардан, хулқини нуқсон-камчиликлардан кўз қорачиғидек асрайди, нафсини ислоҳ қилади, хулқини сайқаллайди. Бунинг учун сал жон куйдириш керак. Жаннатга осонликча, ўйнаб-кулиб кирилмайди, турли тўсиқларни енгиб ўтиб, синовларни бошдан кечириб кирилади.
Қўрслик, кўполлик, манманлик ҳам қалб касалликларидан саналади. Мана шу иллатдан покланиш учун нафсни тийиш, кибрни ўлдириш керак. Ким жаннатга киришни истаса, нафсига эрк бермайди. Жаннатга кириш умидидаги инсон катта кетмайди, қўпол муомала қилмайди, мулойим, хокисор ва мутавозе бўлади. Бундай инсонларни Аллоҳ ҳам яхши кўради, одамлар ҳам ҳурмат-эҳтиром қилади. Қўполлик билан, кибр-манманлик билан ҳеч нарсага эришиб бўлмайди. Бу икки иллат ила эришиладиган нарса – жаннатдан мосуво бўлиш, Аллоҳнинг ғазаби, одамлар нафрати. Кибрнинг, қўполликнинг бундай бошқа “мукофоти” йўқ.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: الْكِبْرِيَاءُ رِدَائِي وَالْعَظَمَةُ إِزَارِي فَمَنْ نَازَعَنِي وَاحِدًا مِنْهُمَا قَذَفْتُهُ فِي النَّارِ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَابْنُ مَاجَهْ وَأَحْمَدُ وَالْحَاكِمُ وَسَنَدُهُ صَحِيحٌ.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “Аллоҳ азза ва жалла: “Кибриё Менинг ридойим, азамат изорим. Шундай экан, ким Мен билан иккисини талашса, уни жаҳаннамга ташлайман!” деган” (Абу Довуд, Ибн Можа, Аҳмад ва Ҳоким ривоят қилган. Ривоят санади саҳиҳ).
Кибриё ва азамат (улуғлик) Аллоҳ таологагина хос сифатдир. Бандалар бу иккиси билан сифатланишлари жоиз эмас. Сабаби одам боласи камтар ва хокисор бўлиши керак. Улуғлик, олийлик, буюклик фақат Аллоҳгагина хос. Энди ким ўзини катта олса, кибр қилса, кеккайса, Аллоҳ ўша бандани жаҳаннамга улоқтиради, ҳеч нарсага эътибор бермайди. Жаҳаннам кофирлар тушадиган жойдир. Мутакаббирларнинг борар ери нақадар ёмон!
Бу ривоятдан шуни биламизки, “кибр” сўзи улуғлик, буюклик маъносини англатади. Кибр қилган одам ўзини катта олган, “Мен ҳаммадан зўрман”, деб улуғликни даъво қилган бўлади. Бундай қилиш ожиз ва гуноҳкор бандага – аввал йўқ бўлиб, Аллоҳ тарафидан яратилган заиф бир мавжудотга умуман мос келмайди. Банданинг асл ҳолатига, табиатига камтарлик, хокисорлик тўлиқ муносибдир. Заиф ва ночор бўла туриб кибр қилган, манманлик отига минган банданинг оқибати яхши бўлмайди.
Демак, ким Аллоҳга ва махлуқотларига кибр қилса, Аллоҳ таоло уни дунёда хор-зор қилади, охиратда жаҳаннам азобида қаттиқ қийнайди. Кимда-ким Аллоҳ учун камтар бўлса, Парвардигор унинг дунёю охиратдаги мартабасини юқори кўтаради (Манба: Мулла Али Қори, “Мирқотул мафотиҳ”).
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: يَقُولُ اللهُ سُبْحَانَهُ: الْكِبْرِيَاءُ رِدَائِي وَالْعَظَمَةُ إِزَارِي فَمَنْ نَازَعَنِي وَاحِدًا مِنْهُمَا أَلْقَيْتُهُ فِي النَّارِ. رَوَاهُ ابْنُ مَاجَهْ وَسَنَدُهُ صَحِيحٌ.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “Аллоҳ субҳанаҳу (ва таоло): “Кибриё Менинг ридойим, азамат изорим. Шундай экан, кимда-ким Мен билан улардан бирини талашса, уни дўзахга улоқтираман!” деган” (Ибн Можа ривоят қилган. Ривоят санади саҳиҳ). Бу ерда, юқоридаги ривоят бошқа сийғада келтирилмоқда.
Айтилишича, кибр ширкдан ҳам ёмонроқдир. Сабаби мутакаббир Аллоҳга ибодат қилишдан бўйин товлайди. Мушрик эса Аллоҳга ҳам, бошқаларга ҳам ибодат қилади.
عَنْ عَبْدِ اللهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: لاَ يَدْخُلُ النَّارَ أَحَدٌ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةِ خَرْدَلٍ مِنْ إِيمَانٍ وَلاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ أَحَدٌ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةِ خَرْدَلٍ مِنْ كِبْرِيَاءَ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَابْنُ مَاجَهْ وَأَحْمَدُ وَابْنُ حِبَّانَ وَالطَّبَرَانِيُّ.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “Қалбида зарра миқдорича имон бўлган банда дўзахга кирмайди. Қалбида зарра миқдорича кибр бўлган банда жаннатга кирмайди” (Муслим, Ибн Можа, Аҳмад, Ибн Ҳиббон ва Табароний ривоят қилган).
Абу Довуд, Ибн Можа ва Аҳмад келтирган ривоятда: “Кимнинг қалбида зарра миқдорича кибр бўлса, жаннатга кирмайди. Қалбида зарра миқдорича имон бўлган банда дўзахга кирмайди”, дейилган. Маълумки, кибр қалб касалликларининг энг ёмонидир. Қалбини кибр эгаллаган банда Аллоҳдан узоқлашади, У Зот раҳматидан маҳрум бўлади. Устига-устак бундай кимса бора-бора одамлар нафратига сазовор бўлади.
Кибр деганда, ўзини бошқалардан катта тутиш, ўзига бино қўйиш тушунилади. Кибрли, димоғдор кимса: “Мен атрофдагилардан устунман, бошқалардан кўра ҳурмат-эътиборга кўпроқ лойиқман”, деб ҳисоблайди. У буни очиқ-ойдин айтмаса-да, қилаётган ишлари, айниқса ўзини тутишидан билиниб туради унинг кибрли экани. Шуни эслатиб ўтиш жоиз, иззатталаблик, манмансираш, кеккайиш, бировларнинг ишини ерга уриш, кишиларни менсимаслик, одамларни таҳқирлаш, уларни оёқ учида кўрсатиш каби иллатлар мутакаббир кимсаларга хос бўлган асосий белгилардандир.
Уламолар “кибр” сўзини кенгроқ шарҳлаганлар. Аммо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам “кибр ҳақни инкор этиш ва одамларни таҳқирлашдир” деб биргина жумла билан бу иллатга жуда мукаммал таъриф берганлар.
Юқоридаги ривоятдаги “кибр”дан мурод нима экани борасида уламолар бир неча фикрларни айтишган. Жумладан, Хаттобий ушбу ривоятни икки хил таъвил қилган:
1. Ким имондан кибр қилса ва шу ҳолида вафот этса, асло жаннатга кирмайди;
2. Банда жаннатга кираётганида унинг қалбида кибр иллати бўлмайди.
Жалолиддин Суютий ҳадисни “кибрли одам муттақийлар билан биринчилар қаторида жаннатга кирмайди”, деб шарҳлаган. Шунга кўра, мутакаббир одам Ислом умматига мансуб бўлса, қиёмат куни гуноҳига яраша жазоланиб, покланганидан сўнг Аллоҳга имон келтиргани шарофатидан бошқалардан кейин жаннатга киради. Кибр қилгани учун дўзахда қанчалик оғир азоблар борлигини ҳеч ким тасаввурига сиғдира олмайди. Бундай қийин ҳолатга тушмаслик учун камтар бўлиш лозим.
Кибр иллати ҳаётда барча соҳа одамларида кузатилади. Баъзилар ўзининг илми билан мағрурланиб, ўзганинг билимини менсимайди, унга қулоқ солмайди, маслаҳатини эътиборсиз қолдиради. Бундай одам ўзининг камчиликларини кўрмайди. Унинг фикрича, у ҳамма нарсани билади, ҳамма нарсага ақли етади. Бошқа тоифалар бойлиги кўпайган сари ўзларини катта тута бошлайдилар, кибрлари ошиб, димоғлари кўтарилиб боради. Айрим кишилар мансаб отига минсалар, бирон лавозимга кўтарилсалар димоғдор бўлиб қоладилар, одамларга худди ҳукмдорлардек муомала қила бошлайдилар. Яна бир хил одамлар уддабуронлиги, ақлу заковати, ишларининг бир текис ва яхши кетаётганлиги учун ўзини энг зўр ва ақлли, бахтли, омадли, кам-кўстсиз, деб ҳисоблайди. Бундайлар мол-дунёси ортиб, бойигандан кейин “мен ҳеч кимга муҳтожмасман”, деб калта ўйлайди. Яна бошқалар ўзининг чиройи, қадди-қоматининг келишганлиги билан мағрурланади. Аслида илм, ақл, бойлик, мансаб, тадбиркорлик, ҳусн барча-барчаси Аллоҳ берган неъматлардир. Унутмайлик, банда неъматларга ўзи хоҳалагани учун эришмайди, балки Аллоҳ уни ризқлантиради. Бу неъматлар шукрини, ҳақини мутакаббирлик биланмас, камтарлик билан, бандаларга хос бўлган сифатларга эга бўлиш билан, Аллоҳга ибодат қилиш билан адо этилади.
Шу ўринда бир муҳим нарсани эслатиб ўтиш жоиз: суннатга мувофиқ покиза ва чиройли кийимлар кийиб, хушбўй нарсалар суртиб юриш кибр саналмайди. Бунда банданинг қалбидаги ният муҳимдир. Ким кийими, бойлиги ёки куч-қуввати билан ўзини бошқалардан афзал деб билса, у мутакаббирдир. Аммо бу ишларни камтарлик билан поклик ниятида қилса, бундай инсон кибрдан саломат бўлади.
Кибр инсон боласига, ожиз бандага ярашмайдиган сифат. Бу фақат Аллоҳга хосдир. Аллоҳ кибрли кимсаларни бу дунёда ҳам, у дунёда ҳам жазолайди. Бу дунёда одамлар уни мутакаббир, димоғдор кимса, деб биладилар ва унга мойиллик билдирмайдилар, унга ишонч ҳиси одамларда бўлмайди. Шу нарсанинг ўзи димоғдор кимсанинг биринчи жазосидир. Кейин, вақти-соати билан, Аллоҳ уни шу ўткинчи ҳаётнинг ўзида хор қилиб қўяди. Қиёмат куни унинг жуссаси чумоли шаклига келтирилиб, одамларнинг оёқлари остига ташланади...
Мутакаббир кимсалар ўз-ўзидан турли маънавий касалликларга мубтало бўладилар. Жумладан, ичи қоралик, ҳасад, мақтанчоқлик ва риё кибрли кимсаларга хос белгилардандир. Чунки ўзини катта тутадиган кимса бошқаларнинг ютуғини кўролмайди, одамлар ундан пастда бўлишларини, бирон муваффаққиятга эришмасликларини хоҳлайди.
Кибрнинг акси бўлган камтарлик барча яхши хислатлар асосидир. Камтар одам Аллоҳга энг итоаткор кишидир. Унинг қалби юмшоқ бўлади. У ҳақиқатни тез қабул қилади. Камтар одам ҳақни гапираётган инсонни кўрса, каттами, кичикми, дарров унинг сўзини қабул қилади. Мутакаббир одамнинг қалби қаттиқ бўлиб, унинг ҳақиқатни тушуниши ва қабул қилиши қийин кечади. Бинобарин, у ҳақни топишда кўпинча янглишади. У обрўси ва кучи ўзиникидан кўпроқ бўлган одамгагина эргашиши, қулоқ тутиши мумкин.
Демак, кибр бандани жаннатга киришдан ёки у ерга аввалгилар қаторида киришдан тўсувчи иллатдир. Аллоҳни яхши кўрадиган киши бу касалликдан узоқ юриши, қалбида кибр иллатини сезган заҳоти уни илдизи билан суғуриб ташлашга, камтар бўлишга ҳаракат қилиш керак. Шунда Аллоҳ суйган бандалар қаторидан жой олади.
عَنْ أَبِي سَلَمَةَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ: قَالَ الْتَقَى عَبْدُ اللهِ بْنُ عُمَرَ وَعَبْدُ اللهِ بْنُ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ عَلَى الْمَرْوَةِ فَتَحَدَّثَا ثُمَّ مَضَى عَبْدُ اللهِ بْنُ عَمْرٍو وَبَقِيَ عَبْدُ اللهِ بْنُ عُمَرَ يَبْكِي فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: مَا يُبْكِيكَ يَا أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ هَذَا يَعْنِي عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَمْرٍو زَعَمَ أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ كِبْرٍ أَكَبَّهُ اللهُ عَلَى وَجْهِهِ فِي النَّارِ. رَوَاهُ أَحْمَدُ سَنَدُهُ صَحِيحٌ.
Абу Салама ибн Абдураҳмондан ривоят қилинади: “Абдуллоҳ ибн Умар ва Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос Марвада учрашиб, суҳбатлашишди. Кейин Абдуллоҳ ибн Амр кетди. Абдуллоҳ ибн Умар қолди. Ибн Умар йиғлади. Шунда бир киши: “Эй Абу Абдураҳмон, нега йиғлаяпсан?” деди. Анави (яъни, Абдуллоҳ ибн Амр) таъкидлашича, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Кимнинг қалбида зиғирча кибр бўлса, Аллоҳ уни юзи билан судраб олиб бориб жаҳаннамга улоқтиради”, деб айтганларини эшитган экан”, деди” (Аҳмад ривоят қилган. Ривоят санади саҳиҳ).
Улуғ саҳоба Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳуни йиғлатган ҳадис бизни ўйга толдирмайдими? Суннатга астойдил амал қилувчи машҳур саҳобани ташвишга солган нарсадан биз хотиржаммизми? Саҳобалар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни ўз кўзлари билан кўришган, қулоқлари билан у зотнинг муборак каломларини эшитишган. Ҳатто айримлари Пайғамбар алайҳиссаломнинг мақтовларига сазовор бўлишган, жаннат хушхабарини эшитишган. Бироқ шунча неъматга қарамай уларнинг қўрқуви бор эди. Пайғамбарни кўрдик, суҳбатларидан баҳраманд бўлдик, бўлди энди жаннатиймиз, деган лоқайдлик бўлмаган уларда. Чунки имонлари тоғдек мустаҳкам, қалблари сутдек оппоқ бўлган саҳобаларнинг. Аллоҳ таоло бизларга ҳам у зотларнинг йўлини берсин, барчамизнинг оқибатимизни хайрли қилсин!
عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: يُحْشَرُ الْمُتَكَبِّرُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَمْثَالَ الذَّرِّ فِي صُوَرِ الرِّجَالِ يَغْشَاهُمْ الذُّلُّ مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَيُسَاقُونَ إِلَى سِجْنٍ فِي جَهَنَّمَ يُسَمَّى بُولَسَ تَعْلُوهُمْ نَارُ الأَنْيَارِ يُسْقَوْنَ مِنْ عُصَارَةِ أَهْلِ النَّارِ طِينَةَ الْخَبَالِ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ وَالتِّرْمِذِيُّ وَسَنَدُهُ حَسَنٌ.
Амр ибн Шуайб отасидан, отаси бобосидан ривоят қилишича, Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деганлар: “Мутакаббирлар қиёмат куни кичик қизил чумоличаларга ўхшаган кишилар суратида ҳашр қилинадилар. Уларни ҳар бир маконда хорлик ўраб олади. Улар жаҳаннамдаги “Булас” номли қамоққа ҳайдаб борилади. Уларнинг устида оловларнинг олови бўлади. Улар тийнатул хабол – дўзах аҳлининг йиринги билан суғориладилар” (Бухорий ва Термизий ривоят қилган. Ривоят санади ҳасан).
Ҳадис таржимасида “кичик қизил чумолилар” деб ифодаланган сўз арабий матнда “зарр” шаклида келган. Бу сўзнинг икки хил маъноси бор:
1. Митти қизил чумоли.
2. Зарра, жуда майда нарса.
Уламолар ҳадисда қайси бир маъно ирода этилгани борасида турли фикрларни айтишган. Умумий хулосани айтадиган бўлсак, мутакаббирлар қиёмат куни хор-зор бўладилар, одамлар уларни оёқ ости қиладилар.
Дунёда кеккайганларнинг жазоси мана шунақа бўлади. Улар ҳаётлик чоғларида ўзларини катта тутиб, одамларни оёқ учида кўрсатардилар. Энди қиёмат куни ўзлари жуда кичик шаклда тирилтирадилар. Мутакаббирларни ҳар тарафдан хорлик қуршаб олади. Бошқа ривоятда келишича, маҳшар аҳли уларни оёқлари билан тепкилайди. Жаҳаннамда “Булас” деган ҳибсхона бор. Улар ана ўша ерга ҳайдаб бориладилар ва турли азобу қийноқларни тортадилар.
Ким бундай аянчли аҳволда қолишни хоҳламаса, кибр отидан тушсин, камтарликни ўзига шиор билсин, Аллоҳ учун ўзини хокисор тутсин, одамларга муомаласини тўғриласин, мақтанчоқ бўлмасин!
Одилхон қори Юнусхон ўғли
